176 dile çevrilen ve 128 ülkede yayınlanan eserleriyle halkını dünyaya tanıtan Kırgız yazar, devlet adamı, diplomat, gazeteci, büyük düşünür ve Türk dünyasının ortak değeri Cengiz Aytmatov’un 98. doğum günü.
Doğum günün kutlu olsun, güzel yazı…
“Aslında her insan bir roman ve biraz da kahramandır. Harcadığı tek şeyin hayalleri değil, zaman olduğunu bir gün anlayacaktır.”
Rus ve Türk edebiyatı ile Kırgız edebiyatının önde gelen isimlerinden biri olan Aytmatov, 12 Aralık 1928’de devlet adamı Törekul Aytmatov ile Tatar asıllı tiyatro sanatçısı ve öğretmen Nagima Aytmatov’un çocuğu olarak dünyaya geldi.
Kırgızistan’ın Talas bölgesine bağlı Şeker köyünde dünyaya gelen usta yazar, okul hayatına 1935 yılında Moskova’da bir Sovyet okulunda başlamış ve burada Rusça da öğrenmiştir.
1937’de babasının tutuklanıp bir yıl sonra kurşuna dizilmesi üzerine Ayıkman Hanım’ın yanında, Manas Destanı’ndan hikâyeler anlatarak yetiştirilen Aytmatov’u;
1938’de taşındıkları Kirovskoye’deki Rus yatılı okulunda eğitimine devam eden yazar, ailesinin maddi sıkıntıları nedeniyle genç yaşta çalışmaya başladı.
Rusça öğretti
Cengiz Aytmatov henüz 14 yaşındayken vergi tahsildarı olarak çalıştı, tarım makinelerini saydı ve Rusça öğretmenliği yaptı.
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1946’da ailesiyle birlikte Çambul’a taşınan Aytmatov, burada Veteriner Teknik Okulu’na girdi ve 1948’de girdiği Frunze Ziraat Enstitüsü’nden 1953’te bu okuldan birincilikle mezun oldu.
Yazarlık kariyerine Moskova’da başlarken, 1952’de yazdığı “Gazeteci Cyuda” adlı öyküsünde, savaş sonrası açlık ve sefalet içinde yaşayan Japon çocuklarının yaşamlarını konu alan edebiyat ustası.
Enstitü yıllarında muhabirlik yapmaya ve şehir gazetelerinde köşe yazıları yazmaya başlayan Aytmatov, 1953-1956 yıllarında Kırgızistan Hayvancılık Araştırma Enstitüsü’nde kıdemli hayvancılık uzmanı olarak da çalıştı.
Kırgızistan’ın folklorik hikâyelerini modern edebiyatla harmanlayan usta yazar, eserleriyle 1957’de Sovyet Yazarlar Birliği’ne kabul edildi.
1956-1958 yıllarında Moskova’da Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü’nde eğitimine devam eden Aytmatov, özellikle 1958’de yazdığı “Cemile” adlı eserinin Fransız şair Louis Aragon tarafından Fransızcaya çevrilmesinden sonra daha da tanınır hale geldi.
Almanya’da öldü
Edebi eserlerinin yanı sıra çalışmalarıyla 1963 yılında Lenin Ödülü’ne layık görülen Aytmatov, Sovyetler Birliği Parlamentosu’nda milletvekili olarak görev yaptı.
Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin eski Devlet Lideri ve son başkanı Mihail Gorbaçov’un beş danışmanından biri olan Aytmatov, 1996 yılında Kırgızistan Cumhurbaşkanı Askar Akayev tarafından “kültürel lider” olarak Kırgızistan’ın UNESCO temsilcisi olarak atanmıştı. büyükelçi”.
Kırgızistan’ın bağımsızlığını kazanmasından sonra edebi çalışmalarını sürdüren Aytmatov, ülkesini Lüksemburg, Belçika ve Hollanda’da büyükelçi olarak temsil etti.
Eserleri 176 dile çevrilen ünlü edebiyatçı, 1985’te Hindistan’ın Javaharlal Nehru Ödülü’nü, 1988’de Japonya Doğu Felsefesi Enstitüsü’nün Akademi Ödülü’nü, 1994’te Avusturya Avrupa Edebiyatı Devlet Ödülü’nü, Friedrich’i aldı. 1998’de Rueckert Ödülü ve 2004’te Alexender Men ve Leo Kopelev Ödülü.
Doğduğu topraklardan asla vazgeçmeyen yazar, bozkırları ve yaşam biçimlerini uzun uzadıya anlatmış, savaş dönemine, aşk acılarına, kahramanlık hikayelerine, gelenek ve göreneklere, ninnilere, türkülere, masallara ve efsanelere yer vermiştir. eserlerinde.
Yazar, 2008 yılında Rus televizyon kanalının belgesel çekimleri için gittiği Tataristan’ın başkenti Kazan’da tedavi için götürüldüğü Almanya’da 10 Haziran 2008’de 79 yaşında ani böbrek hastalığından öldü. .
Selvi Boylum Al Yazalım
Aytmatov, Türkiye’de 1970 yılında yazdığı “Selvi Boylum Al Yazmalım” romanıyla tanındı. Kitaptan uyarlanan, başrollerini Kadir İnanır ve Türkan Şoray’ın paylaştığı 1977 yapımı aynı adlı film, Türk sinemasının klasikleri arasında yer aldı.
Türkiye’de en çok okunan yabancı yazarlardan biri olan Aytmatov, Turan Ülke Edebiyat Hizmet Ödülü’nü almak için ilk kez 1975 yılında Türkiye’ye geldi.
Cengiz Aytmatov, 1992’de İstanbul Sinema Günleri’ne katılmak ve 2007’de Türk Dünyası Ödülü ile fahri doktora unvanını almak için iki kez daha İstanbul’a geldi.
Aytmatov adına 1998 yılında Ankara’da uluslararası bir bilgilendirme şenliği düzenlendi ve 2013 yılında Eskişehir Türk Dünyası Kültür Başkenti faaliyetleri çerçevesinde Cengiz Aytmatov Bilgi Evi açıldı.
Türk dünyasının ortak değeri
Hayatı boyunca birçok esere imza atan Kırgız halkının gurur kaynağı Aytmatov, Kırgız halkının Türk dünyasına ve dünya edebiyatına kazandırdığı en büyük armağan olmuştur.
2018 yılı, Aytmatov’un 90. doğum yılı olması nedeniyle Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı (TÜRKSOY) tarafından Türk dünyasında “Anma Yılı” ilan edildi ve başta Kırgızistan olmak üzere Türk dünyasında birçok etkinlik düzenlendi.
Anadolu Mektebi Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Aytmatov’un doğumunun 90. yılı anısına hazırlanan eserlerinin tamamı Sami Güçlü başkanlığında Türkiye’de 600’den fazla lise ve üniversite öğrencisi tarafından okundu.
Mankurt kavramı…
Aytmatov, 1980 yılında yazdığı “Gün Olur Asra Bedel” adlı romanında “mankurt” kavramını, tarihine küsen, geçmişini unutan, ailesine, ait olduğu millete yabancılaşan insanları milletleri uyarmak için kullanmıştır. için, özdeğerleri ve amaçları yoktur.
İçinde bulunduğu topluma yabancılaşma anlamında da kullanılan “mankurt” kavramı, Aytmatov kadar dünya tarafından da benimsenmiştir.
İşler
Cengiz Aytmatov, “Dişi Kurtun Düşleri” ve “Elveda Gülsarı” romanlarında insanlar kadar hayvanların da psikolojisini anlatmış ve bu konuda başarılı olmuş dünyadaki sayılı yazarlardan biri olarak tanınmaktadır. romanlarında insan özellikleri atfettiği kurt ve at gibi hayvanlara yer verir.
Aytmatov’un “Zorlu Geçit”, “Cemile”, “İlk Öğretmenim”, “Elveda Gülsarı”, “Toprak Ana”, “Dağlardan, Bozkırlardan Masallar” adlı son romanı “Yılbaşı Olunca” ile okurları buluşturdu. Dağlar Devrilir-Ebedi Nişan”, ölümünden bir yıl önce, “Kızıl Elma”, “Selvi Boylum Al Yazalım”, “Fuji-Yama”, “Beyaz Gemi”, “Denizde Koşan Bir Köpek”, “Bir Olacak Day Asra Price”, “Dişi Kurtun Düşleri”, “Cengiz Han’a Gücenmek” Bulut” ve “Kassandra’nın Damgası” yayınlandı.
